اهمیت این سخنان آنجا پررنگ‌تر می‌شود که رهبر انقلاب در خلال این پرسش‌ها بار دیگر موضوع کتاب و کتابخوانی را به‌عنوان شاکله فرهنگسازی چه در زمینه سبک زندگی و چه به‌عنوان امری ضروری در توسعه دانش و پیشرفت علمی خاطرنشان کردند. در این میان پرسشی که نزد صاحب‌نظران و کارشناسان همچنان پابرجاست این است که چرا با وجود تأکیدات مداوم رهبری در زمینه کتاب و کتابخوانی همچنان سرانه مطالعه در کشور پایین است. پاسخ به این پرسش با نگاهی دوباره به سخنان ایشان روشن می‌شود: باز‌هم سبک زندگی. اما شاید پیش‌تر از این مسئله که چرا سبک زندگی ایرانیان موجب شده تا سرانه مطالعه هنوز آنچنان بالا نباشد، این مسئله نیز روی نشان دهد که خود موضوع سبک زندگی تا چه میزان در نشر و بازار کتاب ما سهم دارد؟
مولفان، پژوهشگران و کارشناسان حوزه‌های مختلف چه میزان برای تبیین سبک زندگی مورد نظر در فرهنگ ایرانی - اسلامی دست به قلم شده‌اند و ناشران دولتی و خصوصی ما تا چه حد به این موضوع ورود کرده‌اند؟ در بهترین شرایط باید گفت ما تا نقطه مطلوب فاصله داریم و در نگاه بدبینانه باید بگوییم اندک کارهای صورت گرفته به هیچ عنوان پاسخگوی اصلاح سبک زندگی شهروندان نبوده است. اگر چه در سال‌های اخیر تعداد عناوین و تیراژ نشریاتی که به آنها مجلات با محوریت سبک زندگی اطلاق می‌شود رو به رشد بوده اما این رشد در حوزه کتاب نه‌تنها به چشم نمی‌آید بلکه تعداد کتاب‌های این حوزه نیز انگشت‌شمار بوده است. اگرچه این مطالبه نباید از جنس «شعار سال» به تولید انبوه برخی مواد و محصولات کلیشه‌ای برای بیلان کاری دستگاه‌های دولتی منجر شود اما بی‌تردید یکی از راه‌های ترویج سبک زندگی و تشریح سبک مورد نظر اسلام و منطبق با نیاز کشور _ به‌ویژه درخصوص مباحث اخلاقی - استفاده از ابزارهای آموزشی و فرهنگی است و در این میان «کتاب» به واسطه در دسترس بودن و بی‌واسطه بودن آموزه‌هایش نقش یگانه‌ای دارد.
غفلت‌ها و کم‌کاری‌ها
حجت‌الاسلام دکتر محمد کاویانی، پژوهشگر و مولف کتاب سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن می‌گوید: «اولین لازمه سبک زندگی اسلامی مطالعه و کار پژوهشی قابل توجه است تا در دراز‌مدت ببینیم چقدر به هدف رسیده‌ایم و اگر نرسیده‌ایم راهکار چیست و چه باید بکنیم.»
وی می‌افزاید: «متأسفانه اینگونه مطالعات در جامعه از سوی نهادهای ذی‌ربط کم انجام شده و حال آنکه حکومت، نقش اساسی را در ارائه و نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی در جامعه بر عهده دارد و باید بیش از اینها به این مسائل توجه داشته باشد.»
کاویانی با بیان اینکه باید توجه داشت سبک زندگی بحث کتابخانه‌ای یا آرشیوی نیست، بلکه می‌خواهد در همه جای زندگی حضور داشته باشد، می‌گوید: «اینکه ما هنوز نتوانسته‌ایم در حوزه سبک‌زندگی کارهای مهم انجام دهیم یک دلیلش غفلت مسئولان است. دلیل دیگر هم می‌تواند این باشد که کارهای مطالعاتی بر زمین مانده در کشور فراوان بوده است. حال آنکه ما اگر به سبک زندگی اسلامی به‌طور عمیق توجه نشان می‌دادیم این مسئله به ما به‌ویژه در بحث کلان مهندسی فرهنگی جامعه هم کمک شایانی می‌کرد؛ کما اینکه این دو مفهوم، در عمل قرابت خاصی هم با یکدیگر دارند.»
نمونه برتر کتاب در حوزه سبک زندگی اسلامی
محسن حدادی، فعال فرهنگی نیز در این زمینه می‌گوید: «نگاهی به آمار انتشار و فروش کتاب‌های آموزشی در حوزه سبک زندگی نشان می‌دهد عمدتا این کتاب‌ها ترجمه شده از کشورهای غربی و با اسلوب روانشناسی غیربومی هستند. رویکرد عمومی به این کتاب‌ها، نشانه تشنگی مردم برای دانستن و افزایش آگاهی‌های معیشتی است که گاه در قالب کتاب‌های موفقیت و راه‌های افزایش ثروت و قدرت جای می‌گیرد و گاه در قالب کتاب‌های آموزش زندگی بهتر و بهبود روابط عاطفی زوج‌ها و خانواده.»
وی می‌افزاید: «تولید و فروش بالای اینگونه کتاب‌ها با هر نوع نیتی، یک امید و دلواپسی توامان است؛ امید به‌وجود داشتن روحیه فراگیری از سوی مردم و دلواپسی نسبت به غیربومی بودن اکثر مطالب منتشر شده و البته تکراری در این حوزه.»
حدادی با بیان اینکه آداب کهن و رسوم دیرینه سرزمین با اخلاق و کشور با تمدن ما، ظرفیت سبک‌سازی و مرجعیت سبک زندگی در منطقه و چه بسا دنیا را دارد، می‌افزاید: «در این زمینه کافی است کمی پهلوی مادربزرگ یا پدربزرگ‌ها بنشینید و آنها از برخی آداب زندگی در دوران خود و پدرانشان برایتان بگویند.»
وی کتاب «مفاتیح الحیات» نوشته آیت‌الله عبدالله جوادی آملی را یکی از نمونه‌های برجسته معرفی سبک زندگی مورد اشاره رهبر معظم انقلاب می‌خواند و می‌گوید: «این کتاب دقیقا براساس نیاز به دانایی در حوزه سبک زندگی در دنیا و براساس آیات و روایات وارده در ریزترین شئون زندگی انسان نوشته شده و یکی از معبرهای راهگشا در اشاره رهبری به موضوع سبک زندگی است.»
حدادی تصریح می‌کند: «اغراق نیست اگر بگوییم این کتاب باید در کنار قرآن و مفاتیح الجنان و نهج‌البلاغه، در خانه هر ایرانی باشد؛ کتابی که ساده‌ترین اصول زندگی از آداب معاشرت و رفتار با والدین و فرزندان و همسر تا همسایه و همکار و دولتمردان را برایمان دسته‌بندی کرده؛ در این کتاب از آداب استراحت و کار و تفریح و مسافرت تا آداب خوردن و آشامیدن و پوشش و درخت‌کاری و مردم‌داری و قرض‌دادن و معامله و تجارت با استناد به آیات و روایات سخن گفته شده است.»
نیاز به حمایت دولت
مصطفی دلشاد تهرانی، برگزیده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی و استاد دانشگاه قرآن و حدیث می‌گوید: «غفلت از سبک زندگی نبوی ما را به تبعیت از مؤلفه‌های زندگی غربی سوق می‌دهد. ما باید بازگشتی دوباره به سبک زندگی پیامبر اکرم(ص) داشته، اصول آن را استخراج کرده و آن را به شکل امروزی در آوریم و در حوزه فردی، اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی، یک مدل و الگوی زیست مسلمانی ساخته و سعی کنیم تا جایی که می‌توانیم براساس آن زندگی کنیم.» وی می‌افزاید: «این مهم با کار متمرکز پژوهشگران و مولفان امکان‌پذیر است. استخراج اصول و سبک زندگی رسول گرامی اسلام(ص) و تبدیل آن به یک دستورالعمل فرهنگی، موضوعی است که باید از یک سو در دستور کار محققان و مولفان قرار گیرد و از سوی دیگر مدیران و مسئولان نیز برای حمایت از انتشار چنین تحقیقاتی حمایت‌های لازم را به عمل آورند.»
در همین زمینه محمد رضا مخبر دزفولی دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی نیز می‌گوید: «باید الگوی سبک زندگی اسلامی - ایرانی با مشارکت فرهیختگان و نخبگان حوزه و دانشگاه تدوین شود و در آینده نه چندان دور، الگویی مناسب به مسلمانان جهان ارائه دهیم که بدانند یک ایرانی مسلمان دارای چه ارزش‌هایی برای رفتارهای فردی و اجتماعی خود است. این الگو بدون شک باید بر مبنای کار پژوهشی و تدوین کتاب‌ها و مقالات علمی بوده و در این زمینه حمایت‌های لازم نیز صورت گیرد.»
